Stomi hos barn og unge

Nødvendig utstyr til ein stomi er først og fremst ein stomipose og plate. I tillegg treng ein kompressar til å vaske og tørke med. Det er fint å bruke plasterfjernerspray eller plasterfjernerserviettar, då dette bidreg til å fjerne gammal plate skånsamt. Det viktigaste kravet til stomiutstyr er at avføringa blir samla opp på ein praktisk måte, og at huda får godt vern.

Alt nødvendig stomiutstyr blir lagt klart før stell

Utstyr:

• stomiplate
• stomipose
• saks
• vattpinnar
• mjuke kompressar
• avfallspose
• plasterfjernar
• tilleggsutstyr som tetningsring, eller tetningspasta etter behov

Den gamle plata/posen blir varsamt fjerna. Trekk forsiktig i plata samtidig som du trykkjer mot huda med plasterfjernerservietten, eller bruk plasterfjernerspray under stomiplata. Skjerm nase og munn slik at barnet ikkje pustar inn partiklar frå plasterfjernersprayen.

Huda kan vere litt raud like etter at stomiplata er fjerna. Denne rauden forsvinn som regel når huda har lufta seg ei stund. Kraftig raude og irritasjon kjem oftast av lekkasje under stomiplata. Stomisjukepleiar eller sjukepleiar kan gi råd for å få huda til å gro dersom det blir sår.

Bruk mjuke kompressar og vask med lunkent vatn frå springen. Små restar frå den gamle plata kan sitje igjen på huda. Dette hindrar vanlegvis ikkje at den nye plata festar seg. Unngå å gni eller «skrubbe» huda. Ved bruk av plasterfjernar, skyl godt med lunkent vatn. Etter vask blir huda tørka varsamt med mjuke kompressar.

Hòlet i stomiplata skal passe rundt stomien. Hud rundt stomien skal dekkjast av plate eller tetningsring, slik at huda ikkje blir skadd av tarminnhald. For å få rett form og storleik på hòlet i plata kan det vere formålstenleg å lage ein mal.

Ved problem med huda, kontakt stomisjukepleiar for råd og behandling. Fleire ulike hudprodukt kan vere aktuelt. Det finst mange tiltak for å betre problem med sår hud eller lekkasje og de vil få individuelle tilrådingar.

Tetningsring kan brukast ved lekkasjeproblematikk. Det finst mange alternative tetningsringar, formberre og stabile. Ein tetningsring blir lagd tett inntil stomien og vil suge opp fukt frå hud og stomi, og kan hindre lekkasje.

Tetningspasta kan nyttast i staden for tetningsring, då fyller ein ei sprøyte med 5 ml pasta. Pastaen blir så sprøyta ut rundt stomien eller rundt hòlet på sjølve plata/posen.

Pasta og ring vil absorbere avføring og hindre lekkasje under plata.

For spedbarn og mindre barn blir berre ein liten del av tetningsringen nytta.

Barn som har ein mellombels stomi har ofte ein «blindstomi» ved sida av hovedstomien Det er viktig at det er plass til blindstomien i hòlet som blir klipt til stomien.

Hos spedbarn kan stomiplata klippast til i ytterkantane for å bli tilpassa magen slik at plata ikkje gneg mot lysken eller legg seg over navlen.

Den nye plata/posen blir festa

Når huda rundt stomien er rein og tørr, kan posen festast på huda. Klipp passe stort hol i stomiplata. Hòlet skal vere 1–2 mm større i diameter enn sjølve stomien. Fjern vernefilmen frå plata, og fest plata frå undersida av stomien og oppover. Massér plata godt på plass, spesielt inst mot stomien. Bruk gjerne ein vattpinne. Legg gjerne ei varm hand over stomiplata eit par minutt for at plata skal feste seg godt. Nokre plater blir lettare å feste om dei blir varma mellom hendene før dei blir festa rundt stomien.

Hos spedbarn blir posen festa med opninga til sida, slik at posen er enkel å tømme når barnet ligg.

Teikn på at plata losnar, kan vere eit lyst felt i plata. Blir det nytta tetningspasta, gir denne ein lysare farge på plata, og det kan vere vanskeleg å sjå om plata er losna mot stomien.

Ein bør byte plate/pose kvar andre til tredje dag eller oftare. Mange vel dagleg skift, ofte etter kveldsbadet eller dusj.

Faste rutinar for stomistellet kan redusere stress. Det kan vere formålstenleg og nødvendig å vere to om stellet for sped- og småbarn. Éin trøystar, avleiar og hjelper barnet, medan den andre utfører stomistell. Etter kvart blir barnet vant til stomistell, og det er tilstrekkeleg med éin vaksen.  

Barn med stomi skal vere i rørsle og aktivitet som andre barn. Ikkje ver redd for å leggje barnet på magen. Alle treng å styrkje musklane sine. For å førebyggje lekkasje, kan det vere ein fordel å tømme stomiposen før barnet blir lagt på magen.

Barn med stomi kan trygt festes i bilsete eller vogn med selar. Opplever ein at setebeltet gneg, kan ein polstre med eit lite teppe.

Somme gonger kan det vere nødvendig å gi barnet medisinar i form av stikkpiller. Dette kan vere aktuelt ved høg feber. Dersom barnet manglar endetarmsopning, kan stikkpilla setjast i kolostomien, men alltid etter avtale med lege. Det er å føretrekkje at barnet får medisinar i munnen. Barn med ileostomi kan ikkje få medisin i stomien.

Bruk nettverket dykkar! Dei som blir fortrudde å passe barnet kan også få opplæring i stomistell. Tilsette i barnehage og skule bør få opplæring i stomistell.

Kost

Barn med stomi toler vanlegvis same mat som barn utan stomi. I sped-/småbarnsalderen blir råd frå helsestasjonen følgde. Dersom konsistensen til avføringa blir endra, bør ein tenkje på om visse sortar  mat kan vere årsaka. Enkelte sortar mat kan gi mykje luft, som løk, kål og bønner. Mykje luft i posen kan forårsake lekkasje.

Ved teikn til forstopping eller uvanleg tynn avføring må lege eller stomisjukepleiar kontaktast.

Det er viktig for alle med ileostomi å tyggje maten godt, og unngå mat som er tungt fordøyeleg. Appelsinbåtar, druer, nøtter, asparges, kokos, pop corn, fruktskal, nokre grønsaker og seigt kjøtt kan forårsake stopp i tarmen ved stomien. Barn med ileostomi har «kopla ut» tjukktarmen der salt blir soge opp, derfor er det viktig med salttilskot eller ekstra salt i maten. Væske blir sogen opp i tjukktarmen, og dei som har ileostomi treng derfor ekstra væske. Det er viktig å vere merksam på dehydrering ved sjukdom som diaré og oppkast.

Bading

Alle barn med stomi kan bade, både med og utan pose. Det kan vere godt for huda at posen blir fjerna før bad og dusj. Ulempa vil vere at avføringa kjem ut i badevatnet. Badeolje bør unngåast fordi huda kan bli for feit til å få stomiposen til å feste seg.

Ved bading i symjehall må posen vere på. Mange skifter pose etter bading, men han kan også tørkast varsamt med hårfønar.  

Det er viktig at eldre barn er godt førebudde og forstår bakgrunnen for at han eller ho får stomi. Dette gjer det lettare å akseptere stomien. Stomien vil for mange bety betre livskvalitet. Barn med stomi kan leve eit like aktivt og godt liv som andre.

Openheit viser seg å vere fordelaktig, då omgivnadene får informasjon og barnet slepp utidige spørsmål og kommentarar.

Vi tilrår at foreldre fortel om stomien i barnehagen og barneskulen, og kort om bakgrunnen for at barnet har stomi. Det er fint at foreldregruppa er informert slik at dei kan hjelpe barnet ved behov om han eller ho er på besøk, og at dei kan snakke med sitt eige barn om spørsmål som skulle komme opp.

I ungdomstida ønskjer dei fleste å ha kontroll over kven som får informasjon og kva som blir fortalt. Mange synest det er trygt og fint at berre dei næraste vennene veit om stomien. Andre vel å vere meir opne om situasjonen.

Artikkel i Sykepleien: Stomi kan være ekstra utfordrende for unge